Η τεχνολογία VR χρησιμοποιεί συχνά ακουστικά εικονικής πραγματικότητας ή περιβάλλοντα πολλαπλών προβολών, μερικές φορές σε συνδυασμό με φυσικά περιβάλλοντα ή σκηνικά, για τη δημιουργία εικόνων, ήχων και άλλων αισθήσεων που προσομοιώνουν τη φυσική παρουσία ενός χρήστη σε ένα εικονικό ή φανταστικό περιβάλλον. Ο χρήστης που χρησιμοποιεί εξοπλισμό εικονικής πραγματικότητας (σετ μικροφώνου-ακουστικού, τοποθετημένο σε μια οθόνη που έχει τοποθετηθεί στο μπροστινό μέρος των ματιών) μπορεί να κινηθεί στον τεχνητό κόσμο και να αλληλεπιδράσει με εικονικά χαρακτηριστικά ή αντικείμενα.
Τα συστήματα VR που είναι γνωστό ότι μεταδίδουν κραδασμούς και άλλες αισθήσεις στον χρήστη είναι γνωστά ως απτικά συστήματα.
Η εικονική πραγματικότητα ως όρος αναφέρθηκε αρχικά από τον Γάλλο Αντονέν Αρτώ το 1932, στο δοκίμιό του με τίτλο Le Théâtre Alchimique. Σύμφωνα με τον Αμερικανό συγγραφέα Τζάρον Λέινιερ, ιδρυτή της εταιρείας VPL Research, εικονική πραγματικότητα είναι ένα “αλληλεπιδραστικό, τρισδιάστατο περιβάλλον, φτιαγμένο από υπολογιστή, στο οποίο μπορεί κάποιος να εμβυθιστεί.” Ο συγγραφέας Γουίλιαμ Ρ. Σέρμαν και ο ερευνητής Άλαν Μπ. Κρεγκ όρισαν την εικονική πραγματικότητα ως ένα μέσο το οποίο αποτελείται “από αλληλεπιδραστικές εξομοιώσεις με υπολογιστή, οι οποίες ‘αισθάνονται’ την θέση και τις ενέργειες του χρήστη, και αντικαθιστούν ή επαυξάνουν την ανάδραση σε μία ή παραπάνω αισθήσεις, δίνοντας το αίσθημα της πνευματικής εμβύθισης ή παρουσίας στην εξομοίωση (ένας εικονικός κόσμος)”.
O Γάλλος Αντονέν Αρτώ το 1932
Η εικονική πραγματικότητα χρησιμοποιεί ηλεκτρονικούς υπολογιστές, για να δημιουργήσει και να προσομοιώσει πραγματικά ή μη περιβάλλοντα. Ο χρήστης αισθάνεται ότι περιβάλλεται και κινείται ελεύθερα σε αυτά τα περιβάλλοντα ενώ ταυτόχρονα μπορεί να αλληλεπιδράσει με τα αντικείμενα που περιλαμβάνουν, όπως θα έκανε και στον πραγματικό κόσμο.
Η παροχή στερεοσκοπικής εικόνας σε ένα σύστημα εικονικής πραγματικότητας (δύο εικόνες από διαφορετική οπτική γωνία, μία για κάθε μάτι του χρήστη) δίνει την αίσθηση του βάθους στο χώρο. Επιπλέον, η ύπαρξη στερεοσκοπικού ήχου από τη μια αποκλείει τον χρήστη από τους ήχους του φυσικού κόσμου και από την άλλη του δίνει τη δυνατότητα να ακούει ότι γίνεται στον εικονικό κόσμο που τον περιβάλλει με φυσικό τρόπο. Με κατάλληλες συσκευές μπορεί επίσης ο χρήστης να ακουμπά και να νοιώθει τα αντικείμενα γύρω του ενεργοποιώντας έτσι την αίσθηση της αφής. Συνδυάζοντας την όραση, την ακοή και την αφή στον εικονικό κόσμο ο χρήστης μπορεί να έχει μια άκρως ρεαλιστική εμπειρία.
Η εικονική πραγματικότητα VR εφαρμόζεται ήδη στην χωρίς κίνδυνο εκπαίδευση οδηγών και πιλότων, μέσω της προσομοίωσης πτήσεων, οδήγησης πλοίων, αυτοκινήτων και διαστημοπλοίων. Επίσης, η εικονική πραγματικότητα εφαρμόζεται στους τομείς της εκπαίδευσης, της ιατρικής, της ψυχαγωγίας και το διαδίκτυο.